مهارت‌های حرکتی ظریف و درشت در کودکان

مهارت‌های حرکتی مهارت‌هایی هستند که حرکات و وظایفی را که ما هر روز انجام می‌دهیم قادر می‌سازند. یادگیری این مهارت‌ها بخش مهمی از رشد کودک است. مهارت‌های حرکتی ظریف، مهارت‌هایی هستند که به کنترل و دقت بالایی نیاز دارند و از عضلات کوچک دست یا مچ استفاده می‌کنند (مانند استفاده از چنگال یا مداد رنگی). مهارت‌های حرکتی درشت از عضلات بزرگ بدن برای ایجاد تعادل، هماهنگی، زمان واکنش و قدرت بدنی استفاده می‌کنند تا بتوانیم حرکات بزرگ‌تری مانند راه رفتن، دویدن و پریدن را انجام دهیم.

 به طور معمول، کودکان مهارت‌های حرکتی خاصی را در سنین خاص توسعه می‌دهند، اما همه‌ی کودکان دقیقاً در یک زمان به نقاط عطف نمی‌رسند. کودک مبتلا به اختلالات حرکتی، در حرکات کنترل شده، هماهنگ و کارآمد، مشکل دارد. اگر به نظر می‌رسد که کودک شما در رشد مهارت‌های حرکتی ظریف یا درشت تاخیر دارد، احتمالاً مورد ارزیابی قرار می‌گیرد و ممکن است برای رسیدن به وضعیت نرمال به فیزیوتراپی یا کاردرمانی نیاز داشته باشد.

مهارت‌های حرکتی ظریف:

فعالیت‌های مهارت‌های حرکتی ظریف شامل مهارت دستی است و اغلب نیاز به هماهنگی حرکات دست و انگشتان با چشم دارد که به هماهنگی چشم و دست معروف است. اجزای مهارت های حرکتی ظریف عبارت‌اند از: توانایی گرفتن و دستکاری اشیا، استفاده از هر دو دست برای انجام یک کار، و استفاده از انگشت شست و یک انگشت برای برداشتن چیزی به جای کل دست.

موارد زیر تنها چند نمونه از مهارت‌های حرکتی ظریف است که معمولاً در مراحل مختلف رشد کودک رخ می‌دهد.

تولد تا ۳ ماهگی:

• از بازوها برای تکان دادن اجسام استفاده می‌کنند.
• انگشتان خود  را به سمت دهان می‌آورند.

۳ تا ۶ ماهگی:

• شروع به انتقال اشیا از یک دست به دست دیگر می‌کنند.
• دست‌های خود را در کنار هم نگه می‌دارند.
• با استفاده از هر دو دست به اسباب‌بازی‌ها می‌رسند.

۶ تا ۹ ماهگی:

• شروع به گرفتن و نگه داشتن اشیا مانند بطری یا اسباب‌بازی‌ها می‌کنند.
• اجسام را فشار می‌دهند.
• برای حرکت دادن اجسام با انگشتان دست از چنگال بلند استفاده می‌کنند.

۹ تا ۱۲ ماهگی:

• شروع به نشان دادن ترجیح یک دست نسبت به دست دیگر می‌کنند.
• اشیای کوچک را در یک فنجان یا ظرف قرار می‌دهند.
• صفحات یک کتاب را هر بار چند صفحه ورق می‌زنند.
• درک انبر (با استفاده از انگشت اشاره و شست برای گرفتن اشیا) را توسعه می‌دهند.
• خود را با فینگرفود تغذیه می‌کنند.

۱۲ تا ۱۸ ماهگی:

• برجی به ارتفاع دو بلوک می‌سازند.
• اجسام را با قاشق یا بیل کوچک می‌اندازند.
• دست می‌زنند.
• خط‌خطی با مداد رنگی روی کاغذ انجام می‌دهند.
• حرکات خداحافظی (مثل بای‌بای کردن).

۱۸ ماه تا ۲ سال:

• شروع به گرفتن مداد‌رنگی با نوک انگشتان و شست می‌کنند.
• برجی به ارتفاع سه تا چهار بلوک می‌سازند.
• بسته‌ها یا ظروف بسته‌بندی شده را باز می‌کنند.
• صفحات کتاب را هربار یک صفحه ورق می‌زنند. 
• حلقه‌ها را روی گیره‌ها قرار می‌دهند.

۲ سالگی:

• یک برج بلوکی به ارتفاع نه بلوک روی هم می‌چینند.
• دستگیره‌های در را می‌چرخانند.
• دست‌ها را به طور مستقل می‌شویند.
• زیپ‌های بزرگ را باز و بسته می‌کنند.
• خمیر خاک رس یا بازی را دستکاری می‌کنند.

۳ سالگی:

• یک تکه کاغذ را از وسط تا می‌کنند.
• پس از نشان دادن مثال، دایره‌ای ترسیم می‌کنند.
• دکمه‌های بزرگ را می‌بندند و باز می‌کنند.

۴ سالگی:

• بدون کمک لباس می‌پوشند و در می‌آورند.
• نوک هر انگشت را با شست لمس می‌کنند.
• از چنگال به درستی استفاده می‌کنند.

۵ سالگی:

• یک دایره برش می‌دهند.
• یک مثلث می‌کشند. 
• یک مداد را به درستی می‌گیرند.
• بند کفش را می‌بندند.

۶ سالگی:

• یک سازه‌ی کوچک با بلوک می‌سازند.
• یک پازل ۱۶ تا ۲۰ تکه را کنار هم قرار می‌دهند.
• با قیچی به خوبی برش می‌دهند.
• از چاقو برای بریدن غذا استفاده می‌کنند.

شما می توانید کودک خود را تشویق کنید تا مهارت‌های حرکتی ظریف خود را با خواباندن او در زیر یک باشگاه بازی، استفاده از جغجغه‌های مچ دست یا مچ پا، یا حرکت دادن یک اسباب‌بازی رنگارنگ به اطراف، بهبود بخشد تا بتواند به صورت بصری آن را ردیابی کند. برای کودکان نوپا، فعالیت‌هایی که ممکن است مهارت‌های حرکتی ظریف را بهبود بخشد شامل: تشویق آن‌ها به برداشتن اشیاء با انبر، ساختن بلوک و انجام پروژه‌های صنایع دستی است. همچنین می‌توانید کودکان نوپا و پیش‌دبستانی را به بازی با خمیر بازی و یا اسباب‌بازی‌های آبی تشویق کنید.

مهارت‌های حرکتی درشت:

مهارت‌های حرکتی درشت حرکاتی هستند که گروه‌های عضلانی بزرگ را درگیر می‌کنند و عموماً گسترده‌تر و پرانرژی‌تر از حرکات حرکتی ظریف هستند. این حرکات شامل راه رفتن، لگد زدن، پریدن و بالا رفتن از پله است. برخی از نقاط عطف برای مهارت های‌حرکتی درشت نیز شامل هماهنگی چشم و دست است، مانند پرتاب کردن یا گرفتن توپ.

در زیر چند نمونه از مهارت‌های حرکتی درشت که معمولاً در مراحل مختلف رشد کودکی رخ می‌دهد، آورده شده است:

۳ تا ۶ ماهگی:

• وقتی روی شکم قرار می‌گیرند، دست‌ها و پاها را بالا می‌برند.
• غلت می‌زنند.
• سر خود را در حالت نشسته پشتیبانی می‌کنند.

۶ ماه تا ۱۲ ماه:

• می‌خزند.
• خود را از حالت نشسته به حالت ایستاده می‌کشند.
• بدون تکیه‌گاه می‌نشینند.

۱ سالگی:

• بر روی مبلمان کم‌ارتفاع می‌روند.
• با کمک پله‌ها بالا می‌روند.
• اسباب‌بازی‌ها را با چرخ می‌کشند یا هل می‌دهند.
• با یک دست راه می‌روند.

۲ سالگی:

• با استفاده از هر دو پا به‌طور همزمان می‌پرند.
• خیلی سفت روی انگشتان پا می‌دوند.
• بدون نرده به طبقه بالا می‌روند.

۳ سالگی:

• بدون کمک بزرگسالان با استفاده از پدال سه‌چرخه سواری می‌کنند.
• بدون افتادن می‌دوند.
• توپ را به بزرگسالی که در فاصله ۱متر ایستاده است پرتاب می‌کنند.

۴ سالگی:

• توپ را با دست و بدن می‌‌گیرند.
• به آرامی سرعت‌شان زیاد می‌شود.
• با پاهای متناوب به طبقه‌ی بالا راه می‌روند.

۵ سالگی:

• با دو دست توپ را می‌گیرند.
• روی یک پا می‌پرند.
• جک های جامپینگ و لمس انگشت پا را انجام می دهد
• هنگام حمل اشیا از پله‌ها بالا و پایین می‌روند.

۶ سالگی:

• به توپ غلتان لگد می‌زنند.
• از روی اجسام به ارتفاع ۱۳ سانتی‌متر می پرند.
• دوچرخه سواری را با چرخ‌های آموزشی انجام می‌دهند.
• پرتاب‌هایی با قرارگیری دقیق دارند.

با انجام وقت زیاد برای شکم، کودک خود را تشویق کنید تا روی مهارت‌های حرکتی درشت خود کار کند. هنگامی که آن‌ها بر آن مسلط شدند، تشویق‌شان کنید تا به اسباب‌بازی‌هایی که در جلوی آن‌ها قرار داده شده است دست یابند (و بعداً به سمت آن بخزند). برای تشویق کودک به راه رفتن، به او کمک کنید تا بایستد و با گرفتن بازوهایش قدم بردارد.کودکان نوپا و پیش‌دبستانی را تشویق کنید تا قلعه بسازند، با آهنگ‌هایی مانند “سر، شانه، زانو و انگشتان پا” برقصند، وانمود کنند و اسباب‌بازی‌های خود را در واگن بکشند.

تاخیر در مهارت حرکتی:

کودکان مبتلا به  بیماری‌های عصبی یا تاخیر در رشد، ممکن است در مهارت‌های حرکتی ظریف مشکل داشته باشند. مشکلات مهارت‌های حرکتی ظریف اغلب تا قبل از دبستان تشخیص داده نمی‌شوند، زمانی آشکارتر می‌شوند که کودکان با فعالیت‌های مختلف مدرسه، مانند یادگیری کپی کردن اشکال یا حروف دست و پنجه نرم می‌کنند.

برخی از کودکان به داشتن دیس‌گرافی، یک تفاوت یادگیری که بر مهارت‌های نوشتاری تأثیر می‌گذارد، تشخیص داده می‌شوند. در حالی که برخی دیگر ممکن است با اختلال هماهنگی رشدی (DCD یا دیس‌پراکسی)، وضعیتی که هنوز به طور گسترده شناخته نشده است، تشخیص داده شوند. کودکان با مشکلات مهارت‌های حرکتی ظریف ممکن است به کاردرمانی، تغییرات یا فناوری کمکی نیاز داشته باشند.

اگر کودک شما به نقاط عطف مهارت‌های حرکتی درشت نمی‌رسد، ممکن است تشخیص آن آسان‌تر باشد تا نقاط عطف حرکتی خوب، زیرا مهارت‌های حرکتی درشت جزء مورد انتظارترین‌ها هستند. شما احتمالا مشتاقانه پیش‌بینی می‌کنید که کودکتان غلت بزند، بخزد، خودش را کنار مبلمان بکشد و اولین قدم‌هایش را بردارد. وقتی کودک بزرگ می‌شود، متوجه می‌شوید که چه زمانی می‌دود و بازی می‌کند و چقدر در بازی‌های بدنی و ورزش خوب عمل می‌کند.

کودکانی که مشکلات عصبی، تأخیر در رشد یا ناتوانی دارند، معمولاً در صورتی توسط متخصص اطفال تشخیص داده می‌شوند که به طور مداوم نقاط عطف اصلی را از دست بدهند. تاخیر در مهارت حرکتی درشت نیز ممکن است نشانه‌ای از دیس‌پراکسی باشد. اگر تأخیرهای حرکتی درشت کودکان بر حرکات تأثیر بگذارد، ممکن است فیزیوتراپی برای کمک به مهارت‌های حرکتی درشت دریافت کنند، یا ممکن است نیاز به تغییرات یا فناوری کمکی داشته باشند تا با تحرک یا ورزش همگام شوند.

دیدگاه ما:

اگرچه هر کودکی متفاوت است، اما از صحبت در مورد نگرانی مهارت‌های حرکتی کودک خود با پزشک اطفال خود دریغ نکنید. اگر فرزند شما به کاردرمانی یا فیزیوتراپی ارجاع داده شود، شما درگیر درمان خواهید شد و دستورالعمل‌هایی در مورد نحوه‌ی کار با فرزندتان در خانه برای تقویت مهارت‌های حرکتی او به شما داده می‌شود.